عوارض شیمی درمانی و راههای کنترل آن

تهوع و استفراغ

مصرف غذاهای آسان هضم
افزایش وعده های غذایی به ۵ الی ۶ بار در روز و كم كردن حجم آن
وعده های غذایی و میان وعده ها را حذف نکنید.
غذاهایی را انتخاب کنید که برای شما جذاب باشد.
غذاها و نوشیدنی ها را در حد دمای اتاق یا سرد میل کنید.
نان تست خشک یا کراکر بخورید.
زمان مناسبی را برای خوردن و آشامیدن، برنامه ریزی کنید.
قبل از هر جلسه ی درمان، استراحت مناسب داشته باشید.
بعد از غذا استراحت کنید.
لباس های راحت و گشاد بپوشید.
از مصرف غذا و نوشیدنی های تند، گرم و بودار خودداری کنید.
تهویه ی مناسب در خانه برقرار باشد مثلا پنجره را باز کنید یا پنکه را روشن کنید.

اسهال

به مقدار زیاد مایعات بنوشید.
اجازه دهید نوشیدنی های گازدار، گاز خود را از دست بدهند سپس آن را مصرف كنید.
هر روز ۵ یا ۶ وعده غذایی کوچک بخورید.
غذاها و مایعات سرشار از سدیم و پتاسیم را مصرف کنید.
غذاهای کم فیبر بخورید.
غذاها و نوشیدنی ها را در دمای اتاق مصرف کنید.
پس از اجابت مزاج خود را با ملایمت تمیز كنید.
اگر بیش از ۲۴ ساعت اسهال داشتید به پزشک خود اطلاع دهید.
مصرف رژیم غذایی شامل موز، نان تست، برنج كته با ماست و پوره ی سیب توصیه می شود.

یبوست

هر روز مقدار زیادی مایعات از جمله آب، آب میوه های گرم و آب آلو بنوشید.
فعالیت سبك روزانه داشته باشید؛ به طور منظم پیاده روی کنید.
از غذاهای حاوی فیبر بیشتر استفاده کنید.
برای کمک به رفع یبوست مایعات داغ بنوشید، از جمله قهوه، چای و شیر گرم.
قبل از مصرف ملین ها، نرم کننده های مدفوع یا هر دارویی برای رفع یبوست با پزشک خود صحبت کنید.
در صورت ایجاد گاز معده، مصرف برخی مواد غذایی از جمله بروکلی، کلم، گل کلم، لوبیا و خیار را محدود کنید.
یک صبحانه كامل شامل یک نوشیدنی گرم و غذاهای پرفیبر بخورید.

بی اشتهایی

در طول روز وعده های غذایی کوچک و مکرر و میان وعده های سالم بخورید.
غذاهایی بخورید که پروتئین و کالری بالایی دارند.
هنگامیکه اشتهای شما بیشتر است، ابتدا وعده غذایی خود را با غذاهای پر پروتئین آغاز كنید – غذاهایی مانند لوبیا، مرغ، ماهی، گوشت سفید (بیشتر)، ماست پاستوریزه و كم چرب و تخم مرغ.
پروتئین و کالری اضافی به غذا اضافه کنید. مانند شیر غنی شده با پروتئین
اگر تمایلی به خوردن غذاهای جامد ندارید، میلک شیک، اسموتی، آب میوه یا سوپ بنوشید.
بخش های کوچکی از غذاهای مورد علاقه را تهیه و ذخیره کنید تا در صورت تمایل آن را استفاده كنید.
به دنبال غذاهایی باشید که برای حس بویایی جذاب باشد.
تنوع غذایی داشته باشید.
زمانی که احساس خوبی دارید و استراحت می کنید، وعده های غذایی بزرگتر بخورید.
در طول وعده های غذایی فقط مقدار کمی مایعات بنوشید.
بزرگترین وعده غذایی خود را در زمانی که احساس گرسنگی می کنید بخورید، چه در صبحانه، چه در ناهار و چه در شام.
تا حد امکان فعالیت فیزیكی مناسب داشته باشید تا به افزایش اشتها ی شما کمک کند.
اگر مشکلاتی در خوردن مانند تهوع، استفراغ یا تغییر در طعم و بوی غذاها دارید، به پزشک خود اطلاع دهید.
مراقبت های مکرر از دهان را برای تسکین علائم و کاهش طعم و مزه انجام دهید.

نوروپاتی و بی حسی پا

روی دیوار حمام و سرویس بهداشتی بهتر است دستگیره ایی قرار دهید تا بتوانید با كمك آن تعادل خود را حفظ کنید.
کفش های محکم با کفی نرم بپوشید.
بعد از نشستن یا دراز کشیدن به آرامی بلند شوید، به خصوص اگر احساس سرگیجه دارید.
در هنگام دوش گرفتن بیشتر مراقب باشید. از کسی بخواهید که دمای آب را بررسی کند تا مطمئن شود که خیلی گرم نیست.
برای محافظت از دستان خود در برابر سوختگی از دستگیره پارچه ایی در آشپزخانه استفاده کنید.
هنگام دست زدن به چاقو یا اجسام تیز مراقب باشید.
از دست ها و پاهای خود محافظت کنید. چه در داخل خانه و چه در خارج از خانه کفش بپوشید. هر روز دست‌ها و پاهای خود را از نظر بریدگی یا خراش بررسی کنید.
وقتی هوا سرد است، لباس گرم بپوشید تا از دست ها و پاهای خود محافظت کنید.
کمک بخواهید و كارهای خودرا به آرامی انجام دهید. اجازه دهید افراد در انجام کارهای دشوار به شما کمک کنند. سرعت كارهای خود را کم کنید و به خودتان زمان بیشتری برای انجام کارها بدهید.
در مورد درمان درد و شیوه های طب مكمل بپرسید. ممکن است برای شما داروی ضد درد تجویز شود. گاهی اوقات اعمالی مانند طب سوزنی، ماساژ، فیزیوتراپی، یوگا و غیره نیز ممکن است برای کاهش درد توصیه شوند. با تیم مراقبت های بهداشتی خود صحبت کنید تا بدانید چه چیزی برای شما توصیه می شود.

گر گرفتگی

از محرک های گرگرفتگی مانند استرس، سیگار، الکل، کافئین، قرص های لاغری، غذای تند، غذا یا نوشیدنی گرم، جکوزی، سونا، دوش آب گرم، اتاق گرم و هوای گرم اجتناب کنید.
چربی موجود در رژیم غذایی خود را کاهش دهید. با گذشت زمان، رژیم غذایی کم چرب به برخی از افراد مبتلا به گرگرفتگی کمک می کند.
کاهش وزن اضافی میتواند کمک کننده باشد اما کاهش وزن بیش از حد یا لاغری بیش از حد می تواند گرگرفتگی را بدتر کند.
چند لایه لباس بپوشید تا بتوانید با گرمتر شدن، یکی پس از دیگری لباس ها را کمتر کنید.
از پارچه های سنگین یا ضخیم مانند پشم، الیاف مصنوعی یا ابریشم استفاده نکنید. از پارچه های گشاد و مطبوع مانند پنبه، کتان و ابریشم مصنوعی استفاده کنید.
آب یخ را در نزدیکی خود نگه دارید تا بتوانید آن را بنوشید و خنک شوید. یک جعبه یخ کوچک پر از آب سرد بسته بندی کنید تا در طول روز همراه خود داشته باشید.
دمای اتاق را با روشن کردن کولر یا گرفتن یک فن به سمت خود کاهش دهید.
با لباس نخی یا لباس خواب بخوابید. اگر گرگرفتگی در شب دارید، تعویض لباس شب راحت‌تر از ملحفه است.
ملحفه های نخی و پنبه ایی را روی تخت خود قرار دهید. پنبه نسبت به پارچه های مصنوعی قابلیت تنفس بیشتری دارد، جذب عرق توسط آن بیشتر و به سرعت خشک می شود.
قبل از رفتن به رختخواب یک دوش خنک بگیرید.
درمان های مکمل و جامع را در نظر بگیرید. تکنیک هایی که ممکن است به کاهش گرگرفتگی کمک کنند شامل مدیتیشن، ماساژ، یوگا و طب سوزنی
صبور باشید بدن شما در حال تغییر است. تمام این تغییرات كاملا طبیعی هستند و به مرور زمان بدن شما با آن سازگار می شود و به مرور زمان مرتفع می شوند.

تغییرات ناخن

ناخن های خود را کوتاه کنید.
ناخن یا کوتیکول خود را نجوید و یا دستكاری نكنید.
می توانید به صورت روزانه کرم های مرطوب كننده دست و ناخن را روی ناحیه کوتیکول ماساژ دهید.
هنگام انجام کارهای خانه از دستکش استفاده کنید.
ناخن های خشک می توانند ضعیف تر یا شکننده تر شوند در طول درمان شیمی درمانی برای پاک کردن پولیش، از پاک کننده های غیر استون استفاده کنید.
از اکریلیک یا سایر پوشش های ناخن استفاده نکنید، ناخن های كاشتنی می توانند باکتری هایی را که ممکن است باعث عفونت شوند، به دام بیاندازند و در نهایت ناخن را مستعد عفونت و آسیب کنند.
در مورد هر گونه علائم التهاب یا عفونت به پزشک خود اطلاع دهید.

سندرم دست و پا

هنگام شستن ظروف، از آب داغ استفاده نکنید.
دوش یا حمام خنک بگیرید. پس از شستشو یا حمام کردن، پوست خود را با احتیاط خشک کنید.
دست و پای خود را خنک کنید. هر بار به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه از کمپرس یخ، آب جاری خنک یا حوله مرطوب استفاده کنید. از قرار دادن مستقیم یخ روی پوست خودداری کنید.
از منابع گرما، از جمله سونا، نشستن در زیر نور خورشید یا نشستن در مقابل یک پنجره آفتابی اجتناب کنید.
در ۶ هفته اول درمان از انجام فعالیت هایی که باعث ایجاد فشار یا مالش روی دست ها و یا پاها می شود مانند دویدن، ایروبیک و ورزش های راکت(تنیس، بدمینتون و …) خودداری کنید.
از تماس پوست با مواد شیمیایی مورد استفاده در شوینده های لباسشویی یا محصولات پاک کننده خانگی خودداری کنید.
از دستکش لاستیکی یا وینیل بدون آستر استفاده نکنید. لاستیک گرما و عرق را روی پوست شما به دام می اندازد. سعی کنید از دستکش های نخی سفید زیر دستکش لاستیکی استفاده کنید.
مسکن‌های بدون نسخه مانند استامینوفن (Tylenol®) ممکن است برای تسکین ناراحتی مرتبط با سندرم دست و پا مفید باشند. با پزشک خود مشورت کنید.
از استفاده از ابزار یا وسایل خانگی که نیاز دارند دست خود را روی سطح سخت فشار دهید خودداری کنید. به عنوان مثال می توان به ابزار باغبانی، چاقو و پیچ گوشتی اشاره کرد.
به آرامی از کرم های مراقبت از پوست استفاده کنید تا دست های خود را مرطوب نگه دارید. از مالیدن یا ماساژ دادن لوسیون روی دست و پا خودداری کنید. این نوع حرکت می تواند اصطکاک ایجاد کند.
کفش و لباس گشاد و دارای تهویه مناسب بپوشید تا هوا بتواند آزادانه روی پوست شما حرکت کند.
سعی کنید پابرهنه راه نروید. از دمپایی های نرم و جوراب های ضخیم برای کاهش اصطکاک روی پاهای خود استفاده کنید.
سرما ممکن است باعث تسکین موقت درد و حساسیت ناشی از سندرم دست و پا شود. قرار دادن کف دست یا کف پای خود روی یک کیسه یخ یا کیسه ای از نخود فرنگی منجمد (که با یك پارچه ی نخی پوشانده شده) ممکن است بسیار آرامش بخش باشد که می توان هر بار ۱۵ تا ۲۰ دقیقه استفاده شود و روزی ۳ الی ۴ بار قابل استفاده است.

ضعف و بی حالی

بخاطر بسپارید چه مواقع از روز بیشترین انرژی را دارید و چه زمانی احساس ضعف می كنید و بعد فعالیت های مهم و ملاقات مهم تان را در زمانی كه انرژی دارید انجام دهید.
در زمانی كه انرژی بالایی دارید غذا بخورید.
استراحت بیش از اندازه و عدم تحرك می توند احساس خستگی شما را بیشتر بكند.
از انجام فعالیت های سنگین مثل ورزشهای استقامتی خودداری كنید.
ساعتهای كاری روزانه را محدود کنید.
در صورت احساس خستگی بیش از اندازه به صورتیكه توان ایستادن نداشته باشید، ممكن است ناشی از كم خونی شدید باشد كه در این صورت حتما با پزشك خود مشورت كنید.

ریزش مو

ابتدا باید بدانید كه با دریافت برخی داروهای شیمی درمانی ریزش مو رخ می دهد. معمولا ۲-۳ هفته بعد از اولین درمان كموتراپی ممكن است موی سر، ابرو، مژه و سایر نقاط بدن ریزش پیدا کند. این از دست دادن موی سر یك مساله ی موقتی است و پس از اتمام كامل درمان، موی شما مجدد رشد می كند.
اگر با توجه به نوع دارویی كه دریافت می كنید مطمئنید كه ریزش مو دارید موی تان را كوتاه كنید در این صورت ریزش مو ناراحتی كمتری ایجاد می كند.
می توانید در این مدت از كلاه گیس یا روسری استفاده كنید. سعی كنید از شانه با دندانه درشت استفاده كنید و از كش مو استفاده نكنید چون باعث كنده شدن مو می شود.
از رنگ مو استفاده نكنید.
حین شستشوی سر از آب داغ استفاده نكنید و سر خود را با آب ولرم شستشو دهید.

زخم دهان

غذاهایی را انتخاب کنید که جویدن آنها آسان باشد، مثلاً غذاهای نرم مانند میلک شیک، تخم مرغ همزده و کاسترد.
غذاها را تا زمانی بپزید که نرم شوند.
غذا را به قطعات کوچک برش دهید و از مخلوط کن یا غذاساز برای پوره کردن غذاها استفاده کنید.
با نی بنوشید تا نوشیدنی ها را از قسمت های دردناک دهانتان خارج کنید.
از یک قاشق بسیار کوچک برای کمک به لقمه های کوچکتر استفاده کنید، که ممکن است جویدن آنها آسان تر باشد.
برای جلوگیری از آسیب رساندن به دهان با غذای خیلی گرم، ازغذاهای سرد یا با دمای اتاق استفاده كنید.
برای کمک به بی حسی و تسکین دهان، تکه های یخ را بمکید.
هنگامی که دهان شما درد می کند از خوردن برخی غذاها و نوشیدنی ها خودداری کنید، مانند:

مرکبات.
غذاهای ادویه دار.
گوجه فرنگی و سس کچاپ.
غذاهای شور.
سبزیجات خام.
غذاهای تند و ترد.
نوشیدنی هایی که حاوی الکل هستند.

از محصولات تنباکو استفاده نکنید.
حداقل ۲ هفته قبل از شروع درمان بیولوژیکی، شیمی درمانی یا پرتودرمانی سر یا گردن به دندانپزشک مراجعه کنید.
۳ تا ۴ بار در روز دهان خود را بشویید. ¼ قاشق چایخوری جوش شیرین، ⅛ قاشق چایخوری نمک و ۱ فنجان آب گرم را برای شستشوی دهان با هم مخلوط کنید.
هر روز دهان خود را از نظر زخم، لکه های سفید یا نواحی پف کرده و قرمز بررسی کنید.
از مواردی که می توانند به دهان شما آسیب بزنند یا بسوزانند خودداری کنید، مانند:

دهانشویه حاوی الکل.
خلال دندان یا سایر اشیاء نوک تیز.

آبریزش چشم

اگر داروها سیستم تخلیه چشم را مسدود کرده باشد، ممکن است پزشک یا پرستار شما داروهایی برای کاهش تورم تجویز کند.
اگر عفونت چشم شما باعث تورم شده است از کمپرس گرم برای کمک به تخلیه ترشحات چشم خود استفاده کنید. پلک های خود را با آب گرم بشویید و با یک حوله تمیز و خشک خشک کنید – برای هر چشم از یک حوله جداگانه استفاده کنید.
از عینک محافظ استفاده کنید و سعی کنید از محرک هایی مانند گرد و غبار، گرده یا موهای حیوانات که می توانند آبریزش چشم را بدتر کنند، اجتناب کنید.
اگر خشکی یا سوزش چشم باعث آبریزش چشم شما شده است، پزشک یا پرستار شما می‌تواند پماد، قطره چشم یا اشک مصنوعی تجویز کند.

كاهش تعداد گلبولهای سفید

كاهش تعداد گلبولهای سفید(WBC) به این معنی است كه سیستم ایمنی شما به اندازه كافی قوی نیست و شما در خطر ابتلا به عفونت هستید.این عارضه معمولا ۷ الی ۱۴ روز بعد از شیمی درمانی رخ می دهد.
در طی درمان سعی كنید امكان ابتلا به عفونت را كاهش دهید.مثلا در طی آشپزی یا باغبانی یا اصلاح صورت مراقب باشید اگر پوستتان بریده شد با آب گرم و صابون بشویید و با چسب زخم رویش را بپوشانید.
از تماس با افرادی كه می دانید به عفونتی مبتلا بودند یا هستند(مثلا سرماخوردگی و سرفه و …) پرهیز كنید. در ۱ الی ۲ هفته اول بعد از شیمی درمانی كه سیستم ایمنی شما ضعیف می شود استفاده از ماسك به جلوگیری از انتقال عفونت به بدن شما كمك می كند.
از بودن در مكانهای شلوغ مثل فروشگاهها، رستورانها یا وسایل حمل و نقل عمومی خودداری كنید.
ممكن است در زمان كاهش گلبولهای سفید هیچ احساسی نداشته باشید اما اگر احساس كردید حالتان خوب نیست و تب بالا، لرز، تعریق و یا هر نشانه ایی دیگر از عفونت دارید مثل گلو درد یا سرفه به پزشكتان مراجعه كنید. در این حالت ممكن است پزشكتان درمان شما را به تعویق بیندازد تا تعداد گلبولهای سفید شما افزایش یابد. گاهی اوقات پزشك جهت پیشگیری یا بهبود گلبولهای سفید پایین داروی تزریقی زیر جلدی تجویز می كند.
در زمان شیمی درمانی سعی كنید از نزدیك شدن به حیوانات خانگی خودداری كنید.(حتی جوجه)

كاهش تعداد گلبولهای قرمز(RBC)

اگر تعداد گلبولهای قرمز شما پایین باشد ممكن است احساس خستگی شدید كنید، دچار تنگی تنفس شوید یا به نظر رنگ پریده بیایید. گاه ممكن است حین انجام كارهای خانه یا بالا رفتن از پله ها دچار تنگی نفس بشوید. اگراین حالت برای شما پیش آمد حتما به پزشكتان مراجعه كنید.
اگر هموگلوبین شما از حدی پایین تر باشد پزشك برای شما دستورتزریق خون می دهد.
برای بالا نگه داشتن هموگلوبین و جلوگیری از كم خونی مصرف: جگر ریز ریز شده و تفت داده شده، گوشت قرمز(با صلاحدید پزشك)، ماهی سالمون یا قزل آلا، تخم مرغ، بادام زمینی یا كره ی بادام زمینی، غلات غنی شده(جو، بلغور گندم،پاستا و…)، اسفناج پخته شده و صدف پختهشده كه حاوی آهن بالایی هستند مفید می باشد.

كاهش تعداد پلاكت ها(PLT)

پلاكت به انعقاد خون شما كمك می كند و از خونریزی كردن و كبود شدن بدن جلوگیری می كند.در طی شیمی درمانی شما ممكن است متوجه شوید كه پوست شما راحت تر كبود می شود یا لثه ها و بینی شما خونریزی می كند.به ندرت مشاهده می كنید كه نقاط قرمز روی پوست شماظاهر می شود. تمام اینها نشانه كاهش تعداد پلاكت هاست و لازم است كه به پزشكتان اطلاع دهید.
در صورتیكه از داروی رقیق كننده ی خون مانند آسپیرین استفاده می كنید به پزشكتان اطلاع دهید.
از مسواك نرم مانند مسواك بچه استفاده كنید و مراقب باشید كه دندان و لثه های شما دچار زخم نشود.
در زمان كار كردن با اشیا تیز و چاقو مواظب باشید كه دستتان را نبرید.برای اصلاح كردن از ماشین ریش تراش به جای تیغ استفاده كنید.
وقتی در فعالیتهای فیزیكی و ورزشی شركت می كنید بسیار مواظب باشید.
در صورت افت بیش از اندازه ی تعداد پلاكت ممكن است طبق نظر پزشك نیاز به تزریق پلاكت باشد. یا فاصله ی بین دوره دریافت دارو افزایش یابد.